Phân tích
Phân tích là một hành trình khám phá những chiến lược có thể đã được áp dụng trong thiết kế của một dự án.
Sự Độc Đáo – một thuật ngữ thường được sử dụng để mô tả điều gì đó mới mẻ hoặc khác biệt, điều mà chưa từng được thực hiện trước đây. Trong lĩnh vực kiến trúc, có một niềm tin vững chắc rằng “không có gì mới dưới ánh mặt trời”, nhưng sự độc đáo không nằm ở việc phát hiện ra điều gì mới mà ở cách diễn giải và tiếp thu những gì đã tồn tại. Đối tượng của chương này không phải là điều gì, mà là các quy trình mà qua đó con người hiểu, trừu tượng hóa và diễn giải những điều đã biết hoặc đã cho, để từ đó có thể cung cấp thông tin có ý nghĩa cho quá trình thiết kế. Trong kiến trúc, các quy trình trừu tượng này thường được gọi là phân tích.
Aldo Rossi: Khu nhà Gallaratese II, Milan, Ý 1974
Khối nhà Gallaratese II của Aldo Rossi tại Milan không chỉ lấy cảm hứng từ những yếu tố hình thức trong bức tranh siêu thực của Giorgio de Chirico, Huyền bí và Nỗi buồn của một Con phố, với một loggia khổng lồ được bao quanh bởi một chuỗi cửa sổ vuông, mà còn mang đến một cảm nhận tương tự về đô thị, nơi các công trình như những phông nền đồ sộ, thờ ơ điều chỉnh hoạt động cá nhân trong khi gợi ý về những bí ẩn có thể ẩn giấu trong những chiều sâu tối tăm của chúng.
Các yếu tố của dự án
Quá trình thiết kế bắt đầu từ sự giao thoa của hai phạm trù. Thứ nhất là các yếu tố khách quan của dự án, bao gồm công năng (các chức năng mà dự án cần đáp ứng; có thể bao gồm các yêu cầu vật liệu cụ thể, chẳng hạn như việc sử dụng nhôm), địa điểm và bối cảnh (nơi dự án sẽ được thực hiện), và các quy chuẩn (bối cảnh văn hóa của dự án). Thứ hai là những yếu tố chủ quan của kiến trúc sư mang đến: sự diễn giải hoặc định nghĩa các yếu tố này. Phân tích là quá trình khám phá và phát hiện, qua đó kiến trúc sư không chỉ phát triển sự quen thuộc với các giả định, kỳ vọng và điều kiện đã cho, mà còn thiết lập khung lý thuyết quan trọng cho vấn đề, là lăng kính khái niệm mà qua đó tất cả các quyết định thiết kế sau này sẽ được đưa ra.
Tiền lệ
Cốt lõi của kiến thức và sự tu nghiệp của một kiến trúc sư là nhận thức về những gì đã xảy ra trước đó. Đây chính là nguyên liệu thô cung cấp nền tảng cho một kho tàng ý tưởng kiến trúc vô hạn: nó là thư viện của kiến trúc sư, giúp họ nhanh chóng xác định các tác phẩm đã phát triển để ứng phó với những hoàn cảnh chương trình, bối cảnh hoặc văn hóa tương tự, hoặc có thể cung cấp một kho tàng giải pháp hình thức để truyền cảm hứng cho việc giải quyết các vấn đề có vẻ không liên quan ban đầu. Như Álvaro Siza Vieira đã nói, “Các kiến trúc sư không sáng tạo ra điều gì; họ biến đổi thực tế.” Họ làm việc liên tục với các mô hình mà họ thay đổi để đáp ứng với những vấn đề mà họ gặp phải.
Kiến thức này chỉ có thể trở nên hữu ích khi trải qua một loạt các biến đổi tư duy, ngày càng trừu tượng hóa và tinh lọc những đặc điểm cơ bản của nguồn gốc có liên quan đến vấn đề hiện tại. Chỉ khi đó, việc bắt chước đơn giản mới có thể được thay thế bằng tiềm năng sáng tạo thực sự của tiền lệ.
Tiền lệ có thể xuất phát từ bên trong hoặc bên ngoài lĩnh vực kiến trúc. Chúng có thể ảnh hưởng đến hình thức hoặc tổ chức của một dự án, cấu trúc hoặc lưu thông, hoạt động nội bộ hoặc lớp vỏ bên ngoài của nó. Tiền lệ có thể là các tòa nhà hoặc thành phố, phim ảnh hoặc tranh vẽ. Chúng cũng có thể là động vật hoặc máy móc, hành vi sinh học hoặc những câu chuyện hư cấu. Thiết kế thường có nhiều hơn một tiền lệ.
Những mặt bằng này thể hiện thiết kế của Giuseppe Terragni cho Hội trường Quốc hội tại Triển lãm Quốc tế Rome năm 1937 (bên trái) liên quan đến Tổ hợp Thánh Philip Neri (1620–1650), cũng ở Rome, do Francesco Borromini và những người khác thực hiện (ở giữa). Mặc dù các cấu trúc rất khác nhau về phát triển ba chiều, nhưng rõ ràng rằng tòa nhà hiện đại đã lấy cảm hứng đáng kể từ các bản kế hoạch của Tổ hợp, vay mượn hình học cũng như phân bố không gian chương trình cơ bản của tổ hợp cũ.
Vào những năm 1950, kiến trúc hà khắc của nước Ý sau chiến tranh—đặc biệt là ở miền Bắc công nghiệp hóa—bị hạn chế bởi một chủ nghĩa cổ điển kéo dài. Kiến trúc sư người Ý Luigi Moretti đã đối mặt với thực trạng này thông qua tạp chí Spazio: Tạp chí Nghệ thuật và Kiến trúc (1950–1953, với một vài số vào những năm 1960). Spazio được dành riêng để giới thiệu các kiến trúc hiện đại chọn lọc—bao gồm cả những công trình đã xây dựng và chưa xây dựng—trong bối cảnh phát triển của nghệ thuật, với những bài tiểu luận kích thích tư duy cho rằng kiến trúc có thể lấy cảm hứng từ nghệ thuật, thủ công và các công trình của những bậc thầy quá khứ cũng như những nghệ sĩ vô danh. Phần lớn những người theo chủ nghĩa hiện đại châu Âu đã chỉ trích điều này là suy đồi: kiến trúc của thời kỳ Phục Hưng muộn và Baroque.
Các bài tiểu luận trong Spazio thường mang hình thức phân tích: bằng lời nói, đồ họa, và đôi khi cả hai. Chính Moretti thường phân tích các khía cạnh của nghệ thuật và mối quan hệ của chúng với kiến trúc. Đối với ông, phân tích gắn liền với quá trình thiết kế, không chỉ nhằm hiểu những gì đã xảy ra trong quá khứ mà còn để thúc đẩy những gì đang diễn ra và có thể xảy ra trong hiện tại. Các phân tích của Moretti đại diện cho một quá trình chủ động: Chúng ta đọc chúng không phải như những tác phẩm hoàn chỉnh mà như những không gian không bị ràng buộc, minh họa cho những suy ngẫm sâu sắc—thường vừa xuất sắc vừa táo bạo—nhằm thu hút độc giả vào một cuộc thảo luận suy đoán.
Trong số đầu tiên, bài viết “Chủ nghĩa chiết trung và sự thống nhất của ngôn ngữ” của Moretti tìm thấy sự hiện diện của chủ nghĩa biểu hiện trong những nét cọ của Rubens và chủ nghĩa siêu thực trong các tác phẩm vải vóc của tranh thế kỷ XV của Cossa, minh họa cho sự đa dạng không gian mà Moretti lập luận là cần thiết trong một thế giới phức tạp và đa văn hóa. Trong số thứ ba, Moretti xem xét công trình của Bernini và Borromini theo cách bố cục trong bài viết “Hình Thức Trừu Tượng trong Điêu Khắc Baroque”, trong đó những nếp vải sống động và đôi cánh thiên thần thêm vào sự mềm dẻo của kiến trúc baroque La Mã. Ông lập luận rằng thay vì khuyến khích người xem đứng yên, những hình thức linh hoạt này sẽ dẫn dắt ánh mắt từ trung tâm này sang trung tâm khác—từ một hệ thống phối cảnh này sang một hệ thống khác—trong những tác phẩm được cấu thành từ nhiều điểm tập trung, mô phỏng một cuộc dạo chơi kiến trúc.
Moretti thể hiện sự quan tâm đến chuyển động, chuỗi và thời gian như những yếu tố điều chỉnh không gian và hình thức. Trong tác phẩm “Sự Gián Đoạn của Không Gian trong Caravaggio”, ông suy đoán rằng họa sĩ từ thế kỷ XVII này đã miêu tả ảnh hưởng của ánh sáng giữa trưa ở Rome lên các yếu tố trong các mặt tiền baroque, khi các cột trở thành hình khối và bóng tối chiếm lĩnh những yếu tố không quan trọng của các bề mặt không chịu lực.
Trong “Giá Trị của Các Profiles”, Moretti lập luận rằng các phào chỉ và profiles (các khuôn ba chiều) là những thành phần thực sự trừu tượng của kiến trúc cổ đại: không đại diện và được hình thành một cách chính thức. Theo ông, các profiles đã trở thành phương tiện để kiến trúc điều phối ánh sáng và bóng tối, từ đó làm nổi bật các thành phần của một công trình và củng cố tổ chức hình thức chủ yếu của nó. Moretti chứng minh rằng các phào chỉ cho phép một công trình thay đổi vẻ ngoài suốt cả ngày với những bóng đổ liên tục thay đổi, tùy thuộc vào vị trí của người xem trên phố bên dưới: một kiến trúc thực sự năng động.
Trong một trong những bài viết nổi tiếng nhất của mình, “Cấu Trúc và Chuỗi Không Gian”, Moretti phân tích tính không gian trong kiến trúc qua bốn khía cạnh, cả thực nghiệm lẫn tâm lý: như một chuỗi có thể đo lường của các khối lượng được thể hiện qua các mô hình thạch cao với không gian được xây dựng như những khối rắn; như mật độ được xác định bởi sự thâm nhập của ánh sáng được mô hình hóa bằng hộp ánh sáng; như tiêu điểm của các giác quan đối với các khối lượng hình thành cấu trúc; và như mối quan hệ mở rộng và nén trong sự linh hoạt của một chuỗi không gian. Luôn luôn đa dạng, Moretti trích dẫn các bức tranh thế kỷ XIX, phản ứng không gian của các nhân vật trong phim, những khoảnh khắc giải thoát trong tác phẩm “Typee” của Melville, và động lực học chất lỏng.
Trong các bài tiểu luận về Spazio, Luigi Moretti đưa ra những phân tích gợi cảm được khung bởi sự tương phản và suy đoán phong phú, lập luận rằng mọi loại tác phẩm nghệ thuật đều có thể được hấp thụ vào quá trình sản xuất kiến trúc.
Lâu đài Hedingham, Essex, Anh, khoảng năm 1133, Mặt bằng
Có thể rút ra các chiến lược tổ chức cơ bản từ việc hiểu biết về các tiền lệ. Bức tường có thể sử dụng bao quanh các phòng chính của lâu đài Anh thời trung cổ được kết hợp với ngôi nhà troglodyte điển hình của Tunisia, nơi mà một sân trong được đào xung quanh bởi các không gian sống chính, để cung cấp nguồn cảm hứng cho một dự án do Machado và Silvetti thiết kế tại Djerba, Tunisia. Tại đây, bức tường bên ngoài của các phòng bao quanh các khối trung tâm của ngôi nhà được biến đổi thành một cầu thang bên ngoài, và khi nó bắt đầu tách rời, các khối trung tâm của ngôi nhà dần được hiển lộ.
Trong thiết kế của mình cho một tòa nhà ở Apeldoorn, Hà Lan, hoàn thành vào năm 1972, kiến trúc sư Hermann Hertzberger đã hiện thực hóa lý thuyết của mình rằng một tòa nhà như là một cấu trúc cộng đồng, thực chất là một ngôi làng nhỏ, bao gồm các con phố, quảng trường và không gian tụ họp cả chính thức và không chính thức. Hertzberger có khả năng tái hiện sự hiểu biết phân tích của mình về các thị trấn truyền thống của Hà Lan vào quy mô của một tòa nhà hiện đại, nơi mà mật độ của ngôi làng tạo ra sức sống văn hóa được diễn giải như một loạt các tòa tháp văn phòng mini dày đặc nhìn ra các con phố nội bộ.
TRỪU TƯỢNG
Cũng giống như một nghệ sĩ nhìn một bức tranh qua con mắt của người muốn tạo ra một bức tranh khác, hay một nhạc sĩ nghe nhạc với tai của người có ý định sáng tác thêm nhạc, một kiến trúc sư nhìn nhận một tòa nhà — cuối cùng, phân tích nó — với mục tiêu thiết kế một tác phẩm kiến trúc khác. Đối với kiến trúc sư, vai trò của phân tích không phải là khám phá những ý định cơ bản có thể đứng sau nguồn gốc của một thiết kế, mà là phát hiện giá trị mà một thiết kế có thể mang lại trong việc truyền cảm hứng cho các thiết kế khác.
Phân tích là một quá trình mà từ một tiền lệ hoặc từ một chương trình, ta rút ra các đặc điểm phân biệt, điều gì làm cho một tác phẩm khác biệt so với các tác phẩm khác. Như giáo sư Jerry Wells của Đại học Cornell từng nói, phân tích là thiết kế ngược. Nó là việc phân chia một tác phẩm thành các phần để xem xét một chủ đề từ nhiều góc độ khác nhau, nhằm điều tra một dự án để khám phá những chiến lược có thể đã được áp dụng trong thiết kế của nó. Mặc dù những phần này thường không có hình thức rõ ràng, nhưng chúng là những tiền thân của các khái niệm và hình thức đã tạo ra tác phẩm cuối cùng.
Richard Meier: Nhà ở Pound Ridge, NY, 1969 – Trong các sơ đồ biểu tượng của kiến trúc sư Richard Meier, các yếu tố như vị trí, chương trình, cấu trúc, lối vào, lưu thông và bao bọc được thể hiện độc lập nhằm làm rõ các chiến lược tổ chức cơ bản của dự án. Mặc dù có thể mô tả chúng như là một loạt hệ thống tự chủ, mỗi hệ thống đều tuân theo một logic nội tại, nhưng khi kết hợp lại, chúng tạo thành một tập hợp các hệ thống giao thoa, tương tác và thường xuyên biến đổi lẫn nhau để hình thành nên tác phẩm cuối cùng.
Các thành phần, hoặc phân tích thành các phần
Hầu hết các công trình kiến trúc được cấu thành từ một chuỗi các hệ thống chồng chéo và vượt qua nhau, tạo thành tổng thể hoàn chỉnh. Việc phân tích những hệ thống này thành các sơ đồ riêng biệt có thể cung cấp cái nhìn sâu sắc về những đặc điểm độc đáo của tiền lệ, và việc tinh lọc các hệ thống này thành những thành phần lý tưởng có thể tạo ra một danh mục các hệ thống có thể được áp dụng lại trong các dự án khác.
Các hệ thống thường được tách biệt trong quá trình phân tích bao gồm cấu trúc, lưu thông, lớp vỏ bên ngoài hoặc màng, không gian chính so với không gian phụ, không gian công cộng so với không gian riêng tư, khối rắn so với khoảng trống, không gian lặp lại so với không gian độc nhất, các không gian hỗ trợ, và các trật tự hình học cũng như tỷ lệ thường giữ cho các hệ thống này liên kết với nhau.
Mặc dù mỗi hệ thống riêng lẻ đều quan trọng trong việc hiểu một tác phẩm, cách thức mà chúng được biến đổi, kết hợp hoặc chồng lên nhau mới chính là yếu tố quyết định giúp nhận diện những phẩm chất độc đáo của tổng thể lớn hơn. Sơ đồ hóa là quá trình trừu tượng hóa và đơn giản hóa một ý tưởng để dễ dàng hiểu được. Đây là việc ghi lại các đặc điểm vật lý và không gian giúp xác định những đặc điểm độc đáo và dễ nhận biết của một công trình, địa điểm hoặc chương trình. Quá trình này cho phép ta làm quen với một tập hợp cụ thể các hoàn cảnh chương trình và bối cảnh. Giống như một bức tranh vẽ của trẻ em, sơ đồ không chú trọng vào việc phát triển sự tinh tế mà thay vào đó là sự rõ ràng: nó là một sự giảm thiểu—một sự cô đọng—của một ý tưởng. Sơ đồ không chỉ có khả năng phân tích các yếu tố vật lý mà còn có thể tiết lộ những khía cạnh thoáng qua, lịch sử và cơ sở hạ tầng. Sơ đồ giúp ta hiểu một dự án cụ thể bằng cách xem xét nó nhiều lần qua nhiều góc độ khác nhau. Chúng cũng hỗ trợ việc nhận thức về cách mà nhiều tác phẩm dường như không liên quan lại có thể được kết hợp thành một danh mục các điều kiện có chủ đề liên quan. Cuối cùng, sơ đồ hóa cũng tạo điều kiện cho việc khám phá nhanh chóng các giải pháp thay thế cho một vấn đề trong giai đoạn phát triển ban đầu. Sơ đồ không chỉ phác thảo bản sắc của một dự án nhất định mà còn chỉ ra hướng đi cho việc hình thành một dự án mới. Và chính trong những trạng thái trừu tượng, giảm thiểu này mà sơ đồ thường giống với các điều kiện phổ quát hơn.
Một loạt các mô hình phân tích thể hiện các chiến lược hình thức và vật liệu thay thế cho một Trung tâm Thiết kế Đan Mạch mà sinh viên đã được yêu cầu thiết kế trong một studio thiết kế năm nhất tại Đại học Cornell vào năm 2006.
SỰ THỂ HIỆN
Sự đơn giản của sơ đồ phân tích cho phép nó được diễn giải và chuyển đổi khi được giới thiệu với một tập hợp các tham số mới.
Sự tổng hợp từ một phân tích thường dẫn đến việc sản xuất một phương tiện trung gian, một hiện vật mà sau đó mở ra cho nhiều cách diễn giải khác nhau. Phương tiện này thực chất là một khoảnh khắc tiền kiến trúc. Nó có thể ở dạng bản vẽ hoặc mô hình, và là một biểu diễn gợi ý và có thể diễn giải, có khả năng thay đổi cả về quy mô và hướng để có thể được khai thác theo nhiều cách khác nhau. Việc thử nghiệm các diễn giải này trong các tham số của bài toán thiết kế—những câu hỏi “nếu”—là động lực thúc đẩy sự phát triển của một khái niệm kiến trúc.
Trong một studio thiết kế nhập môn năm 1998 tại Cornell do các giáo sư D. Lewis và A. giảng dạy trong bài tập của Simitch, sinh viên được yêu cầu phân tích một công cụ thông thường và sau đó thiết kế một container không chỉ để chứa công cụ mà còn ghi nhận các đặc điểm hình thức, chức năng và vật liệu của nó như đã được phát hiện và thể hiện qua quá trình phân tích. Container bằng thép cho máy bấm lỗ này đã đóng vai trò là phương tiện trung gian cho việc thiết kế một showroom, nơi không gian sẽ tham chiếu đến công cụ gốc mà nó đang trưng bày.
Kimberly Chew đã phát triển một loạt mô hình giấy ghi lại sự mở rộng liên tục của không gian phối cảnh như trải nghiệm trong một địa điểm hiện có. Những mô hình này trở thành các phương tiện trung gian cho việc xây dựng các nghiên cứu khối lượng, từ đó phát triển công năng.
Ví dụ, một sơ đồ có thể tách biệt lưu thông của một tòa nhà như là sự mở rộng của một chuỗi không gian, thu thập một loạt các góc nhìn. Tuy nhiên, trong khi tính cụ thể của các góc nhìn hoặc các phương thức lưu thông—như cầu thang, dốc, cầu, v.v.—có thể quan trọng đối với dự án gốc đang được phân tích, một sơ đồ phân tích có thể ghi lại một điều kiện tổng quát hơn của một cấu trúc thu thập nhiều thứ (như góc nhìn, công năng, trải nghiệm hoặc quy mô). Chính sơ đồ này có khả năng thúc đẩy việc sản xuất một phương tiện trung gian—có thể là một công trình thu nhỏ hoặc một bản vẽ tổng hợp—nơi tính cụ thể của tiền lệ nhường chỗ cho một công cụ có thể thúc đẩy công việc cuối cùng.
Ẩn chứa trong phương tiện trung gian là những khái niệm tiềm năng của tác phẩm mới. Nó hoạt động như một công cụ ở giữa, giữ lại ý tưởng của tiền lệ nhưng bỏ lại những thuộc tính cụ thể mà tác phẩm gốc liên quan đến. Khi diễn giải các sơ đồ với một phương tiện trung gian, các vấn đề về tỷ lệ và tỉ lệ, thậm chí về vật liệu và bao bọc, có thể không còn quan trọng. Giá trị của phương tiện trung gian chính nằm ở trạng thái trung gian của nó, trên ngưỡng của sự diễn giải và đổi mới.
Hợp tác đồng tác giả
Một phân tích luôn đại diện cho cuộc gặp gỡ của ít nhất hai lĩnh vực nhận thức: tâm trí và văn hóa của những người thiết kế và chế tạo tác phẩm ban đầu, và của kiến trúc sư mới (Người đang phân tích tác phẩm kiến trúc và sáng tạo nên tác phẩm của chính họ). Do đó, bất cứ khi nào một người phân tích một tác phẩm, họ thực chất đang đồng tác giả cho tác phẩm đó. Phân tích không nhất thiết phải nhằm mục đích giải quyết một tác phẩm, làm sáng tỏ các cấu trúc ẩn giấu của nó, hay thâm nhập vào những bí ẩn sâu xa nhất về tác giả. Thay vào đó, phân tích mang đến cho tác phẩm một hình thức đọc sâu sắc, trong đó việc thăm dò và đặt câu hỏi giúp khám phá tiềm năng và ý nghĩa của một tiền lệ. Cuối cùng, với sự rèn luyện và nhận thức, phân tích trở thành một phương thức nhìn nhận và hiểu biết đối với kiến trúc sư, cho phép họ tiếp thu tác phẩm vào trí nhớ sáng tạo, nơi mà các đối tượng và ý tưởng trở thành nguyên liệu thô cho việc sáng tác các thiết kế mới.
